Năm tới có thể là “năm của hệ điều hành Linux dành cho desktop”, nhưng các hệ điều hành di động cũng sẽ không ngồi yên chờ đợi. Chúng đại diện cho sự phát triển nhanh nhất của Linux kernel, cung cấp “nguồn sống” cho phần lớn các thiết bị di động. Nhưng làm thế nào cùng một kernel có thể làm việc trên cả hệ thống di động và desktop? Rốt cuộc, Android không coi trọng hệ điều hành desktop lắm. Các quy tắc cơ bản vẫn giữ nguyên, nhưng có sự khác biệt đáng kể giữa hệ điều hành desktop và di động.
Mobile Linux là gì?
Mobile Linux (hệ điều hành Linux dành cho thiết bị di động) là bất kỳ hệ điều hành di động nào dựa trên Linux kernel, lần đầu tiên được tạo bởi Linux Torvalds vào những năm 1990. Kernel là trái tim của hệ điều hành, giống như nền móng của một tòa nhà. Nó nắm giữ phần còn lại của hệ thống máy tính, cũng như kiểm soát các hoạt động đầu vào và đầu ra.
Giống như trên desktop, có nhiều bản phân phối Linux cho thiết bị di động. Android là lựa chọn phổ biến và được biết đến nhiều nhất, mặc dù nó có thể đã vượt ra khỏi nền tảng triết lý ban đầu của Linux. Android là hệ điều hành di động hàng đầu trên thế giới và nó dựa trên Linux kernel. Triết lý Linux được duy trì tốt hơn bởi Replicant, một nhánh FOSS của Android, nhấn mạnh vào tính miễn phí và bảo mật.
Các hệ điều hành di động dựa trên Linux khác cũng tồn tại. Những bản phân phối nổi tiếng nhất bao gồm các bản build Linux kernel như PureOS, Ubuntu Touch (hiện được hỗ trợ cộng đồng bởi UBports) và postmarketOS, cũng như các cổng Android như Replicant, LineageOS và Plasma.
Tất nhiên, cần lưu ý rằng hệ điều hành Linux dành cho desktop (hay gọi tắt là Desktop Linux) có thể được cài đặt trên gần như mọi thiết bị di động. Tuy nhiên, đó không phải là những gì bài viết sẽ thảo luận ở đây. Bài viết sẽ mô tả các bản phân phối Linux được xây dựng dành riêng cho thiết bị di động.
Kiến trúc cấp phép và bảo mật
Hệ điều hành di động có các phương pháp khác nhau để đảm bảo quyền riêng tư của người dùng. Mặc dù hầu hết những hệ điều hành di động dựa trên Linux bao gồm một số phương thức để các ứng dụng giao tiếp với nhau, nhưng rất hiếm khi những ứng dụng này có quyền truy cập thiết bị bên ngoài sandbox được bảo vệ của chúng. Android bao gồm tính năng kiểm soát chi tiết đối với các quyền khác nhau của thiết bị, như ghi vào ổ đĩa cục bộ hoặc giao tiếp qua kết nối dữ liệu.
Các hệ điều hành desktop hiếm khi bao gồm mức độ kiểm soát quyền này, đặc biệt là không có giao diện người dùng dễ hiểu đi kèm. Mặc dù Linux dành cho desktop bao gồm các quyền đối với file theo kiểu Unix phổ biến, các quyền cho phép thường bị giới hạn ở việc đọc, ghi và thực thi. Mặt khác, hệ điều hành di động cung cấp hàng tá quyền có thể được yêu cầu từ người dùng.
Mặc dù mỗi bản phân phối sử dụng hệ thống chính xác của riêng mình, nhưng hầu hết các hệ điều hành đều cung cấp mức độ kiểm soát cao đối với việc ứng dụng nào có thể làm gì. Ứng dụng hiếm khi được phép kiểm soát hoàn toàn thiết bị và bị giới hạn trong các hoạt động mà chúng có thể thực hiện, ngay cả khi được cấp quyền.
Người dùng cũng bị giới hạn trong những dữ liệu họ có thể chỉnh sửa, mặc dù những hạn chế đó có thể được thay đổi sau khi có quyền truy cập root. Quyền truy cập root và quyền admin, có sẵn theo mặc định trên desktop, khó truy cập hơn nhiều và yêu cầu sửa đổi thiết bị để có được quyền root.
Tính linh hoạt của thiết bị và phần cứng
Nói chung, hệ điều hành di động không cần phải linh hoạt như hệ điều hành desktop. Trong khi một máy tính để bàn có thể có cấu hình đầu vào và đầu ra vô hạn theo nghĩa đen, thì các thiết bị di động thường chỉ áp dụng một cấu hình duy nhất (cấu hình mà chúng đi kèm khi được sản xuất).
Do đó, nhiều gói phần mềm trên Linux tồn tại để hỗ trợ rất nhiều thiết bị đầu vào, đầu ra và lưu trữ có thể bị xóa. Ít định dạng file, cũng như tiêu chuẩn kết nối được hỗ trợ. Chỉ các gói đầu vào và đầu ra thực sự cần thiết mới được đưa vào thiết bị. Bản phân phối được xây dựng chỉ với những gì cần thiết cho việc triển khai tích hợp và rất ít coi trọng các tùy chọn kết nối hậu mãi của người dùng.
Ngày nay, khả năng xuất hình qua cáp USB-Type C hoặc không dây tồn tại trên các thiết bị cao cấp, nhưng điều này mới chỉ trở thành một tính năng được mong đợi trong những năm gần đây. Mặc dù các hệ điều hành di động trở nên mạnh mẽ hơn với mỗi bản phát hành, nhưng nhìn chung, các hệ điều hành di động kém linh hoạt hơn các hệ điều hành desktop.
Bạn có thể nghĩ rằng bài viết đã bỏ lỡ sự khác biệt rõ ràng nhất – giao diện của các thiết bị – nhưng sự khác biệt rõ ràng đó không nhất thiết quyết định đến cách thức hoạt động của hệ điều hành bên trong. Sự khác biệt thực sự nằm bên dưới hệ điều hành.
Hệ điều hành Linux dành cho thiết bị di động được tùy biến rất nhiều cho thiết bị và mục đích sử dụng được triển khai, trong khi các bản phân phối Linux dành cho desktop có các gói chung hơn. Bất chấp những khác biệt này, tính bảo mật và miễn phí của phần mềm mã nguồn mở được duy trì trong hầu hết các hệ điều hành di động dựa trên Linux, giống như trên desktop.
